کیست تخمدان در واقع کیسه‌ای پر از مایع است که در داخل تخمدان را یا روی سطح آن قرار دارد. هر خانم دو تخمدان در دو طرف بدن خود دارد که هر دو به یک اندازه و شکل ظاهری آنها مشابه بادام است. تخمدان‌ها محل رشد تخمک هستند که هر یک در دوره ماهیانه آزاد می‌شوند. اما چه می‌شود که افراد درگیر کیست تخمدان می‌شوند؟ در ادامه بیشتر در این باره می‌خوانیم.
انواع کیست تخمدان
بیشتر کیفیت‌های مربوط به تخمدان در چرخه قاعدگی ایجاد می‌شوند. علت وجود هر کیست بسته نوع آن متفاوت است. در ادامه درباره انواع کیست تخمدان و علل وجود آنها صحبت می‌کنیم.
انواع کیست تخمدان عملکردی
کیست‌های تخمدان فیزیولوژیک یا غیربیماری‌زا را کیست‌های عملکردی می‌گویند و در نتیجهٔ عملکرد و روند طبیعی تخمدان‌ها در تولید تخمک ایجاد می‌شوند. این کیست‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. کیست فولیکولی و کیست لوتئال
کیست فولیکولی (Follicular cyst):
معمولا هر ماه در یک تخمدان کیست کوچکی بنام فولیکول رشد می‌کند. این کیست حاوی سلول تخمک است و هر ماه حدود دو سانتی‌متر از دیواره آن پاره شده و تخمک آزاد می‌شود و این فرآیند تخمک گذاری نام دارد. اما اگر این فرایند اتفاق نیفتد مایع فولیکولی داخل فولیکول جمع شده و کیست تولید می‌کند.
کیست لوتئال (lutein cyst):
یکی دیگر از انواع کیست عملکردی تخمدان کیست لوتئال است. اگر تخمک‌گذاری انجام شود، فولیکول به جسم زرد تبدیل می‌شود و اگر مایعی داخل جسم زرد جمع شود کیست لوتئال تشکیل می‌شود.
انواع کیست تخمدان پاتولوژیک
کیست‌های پاتولوژیک یا بیماری‌‌زا نیز دو نوع اصلی دارند که خوش خیم یا بدخیم است و با درمان دارویی رفع نمی‌شوند. در ادامه با انواع این کیست‌ها آشنا می‌شویم.
کیست درمویید (Dermoid Cysts):
این کیست‌ها معمولا خوش خیم بوده و رشد کیسه‌ای شکل سلول‌های اولیه جنینی هستند که از بدو تولد در بدن افراد وجود دارند.ایم کیسه‌ها می‌توانند داخل تخمدان هم رشد کرده و به بافت‌هایی مانند پوست، مو، مواد استخوانی و غضروفی تبدیل شوند که با جراحی رفع می‌شوند.
کیست آدنوما (Adenoma Cyst):
این کیست‌ها توسط سلول‌های بیرونی که تخمدان را احاطه کرده‌اند تشکیل می‌شوند و مشابه کیست‌های فولیکولی هستند. این کیست‌ها بجای رشد درون تخمدان به جدار بیرونی آن می‌چسبند. این کیست‌ها هم عموما خوش‌خیم بوده و به ندرت سرطان زا می‌شوند.
کیست شکلاتی نیز نوعی دیگر از کیست‌های مربوط به تخمدان و رحم است که آندومتریوز نیز به آن می‌گویند و در نتیجه رشد سلول‌های آندومتریال در بیرون از رحم رخ می‌دهد.
دلایل تشکیل کیست تخمدان چیست؟
اکثر کیست‌های تخمدان به صورت طبیعی ایجاد می‌شود و گاهی بدون نیاز به هیچ درمانی از بین می‌روند. حتی در طول دوران قاعدگی کیست تخمدان تشکیل شده و از بین می‌رود و این جزو روند تخمک‌گذاری است.
مشکلات هورمونی:
ممکن است استفاده دارو‌های هورمونی برای کمک به فرآیند تخمک‌گذاری باعث به‌وجود آمدن کیست شوند.
رشد غیرطبیعی سلول‌ها:
رشد و تولید مثل سلول‌های موجود در درون و سطح تخمدان‌ها بدون هیچ دلیلی مشخصی باعث ایجاد کیست‌های درموئید و سیستادنوما در تخمدان شود.
بیماری‌های التهابی لگن:
عفونت‌های شدید لگن به تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ سرایت کرده و باعث ایجاد کیست می‌شود.
بارداری :
کیست تخمدان در اوایل دوران بارداری به حمایت از بارداری تا زمان تشکیل جفت باقی می‌ماند و گاهی ممکن از بین نرفته و کل دوران بارداری به قوت خود باقی می‌ماند که در این صورت نیاز به مداخله پزشک خواهد بود.
علائم کیست تخمدان
اغلب زنان در دوران پیش از یائسگی کیست تخمدان را تجربه می‌کنند و حتی بیشتر خانم‌های جوان و دختران مجرد ممکن است کیست تخمدان داشته باشند اما خوشبختانه بیش از 90 درصد آنها خوش‌خیم هستند. در ادامه علائم شایع کیست تخمدان را مرور می‌کنیم.
- نفخ شکم یا ورم در قسمت شکم
- حرکت‌های دردناک روده
- درد لگن در دوران قبل یا بعد از دوره قاعدگی
- رابطه جنسی دردناک (دیسپارونی)
- درد مبهم در ناحیه شکم، کمر و ران
- حساسیت بیش از حد سینه
- تهوع و استفراغ مکرر
علائم شدید کیست تخمدان که در ادامه بیان می‌کنیم نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند و آن علائم شامل:
- درد شدید و مبهم در لگن
- تب شدید
- ضعف یا سرگیجه
- تنفس سریع و پی در پی
هرچند بیشتر کیست‌ها ممکن است بدون هیچ علامتی باشند اما وجود طولانی مدت علائم بالا می‌تواند نشانه پارگی کیست یا پیچ‌خوردگی تخمدان باشد و اگر درمان نشوند خطرناک است.
روش‌های تشخیص کیست تخمدان
پس از مراجعه به پزشک و بررسی علائم با نظر پزشک روش‌های زیر برای تشخیص کیست انجام می‌شود.
لاپاراسکوپی:
در این روش یک دوربین کوچک از طریق حفره‌ای وارد شکم شده و رحم و تخمدان را بررسی می‌کند. اگر در این مرحله کیست دیده شوند امکان حذف آن وجود دارد.
ام‌ار‌آی:
با این کار از طریق امواج مغناطیسی اندام‌هایی که در بخش‌های عمیق شکم واقع شده‌اند را مشاهده می‌کنند.
اولتراسوند:
این روش تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن با کمک امواج صوتی است که می‌تواند ماهیت و جایگاه کیست‌ها و نوع مایع و جامد آنها را تشخیص دهد.
معاینه لگن:
پزشک حاذق با کمک معاینه لگن توده و تغییرات را تشخیص می‌دهد.
درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان بستگی به عواملی چون نوع کیست، سایز آن و علت تشکیل و سن بیمار دارد اما در کل کیست‌های عملکردی با تشخیص پزشک البته خودبخود از بین می‌روند و کیست‌های دیگر نیز به کمک روش‌های درمانی به مرور درمان می‌شوند.
درمان دارویی کیست:
پزشک قرص ضد بارداری را برای جلوگیری از تخمک گذاری و ایجاد کیست‌های تازه تجویز می‌کند.
جراحی:
اگر کیست علائم شدیدی داشته باشد و سایز آن بزرگ باشد ممکن از جراحی‌های مختلف برای برداشتن آن استفاده شود.
روش‌های خانگی:
استفاده از کیسه آب گرم می‌تواند می‌تواند احساس درد و کشیدگی عضلات پایین شکم را تسکین ببخشد. خوردن بادام و مواد غذایی حاوی منیزیم که به کاهش دردهای عضلانی کمک می‌کند هم تاثیر گذار است. همچنین استفاده از انواع دمنوش و چای بابونه و زنجبیل می‌تواند باعث افزایش آرامش و کاهش دردهای قاعدگی و کیست تخمدان شود.
کلام آخر
بیشتر مشکلاتی که در بدن ایجاد می‌شود از سبک تغذیه و استرس زیاد نشأت می‌گیرد. برای اینکه کم‌تر درگیر بیماری‌های این چنینی شوید بهتر است از غذاهای سالم و ارگانیک تغذیه و همیشه آرامش خود را حفظ کنید. در صورت بروز مشکلاتی این چنینی خونسرد باشید و درمان را شروع و پیگیری کنید.