علل گسترده دفع پروتئین در دوران بارداری
1. پره اکلامپسی (Pre-eclampsia)
یکی از مهم ترین و شایع ترین علل پروتئینوری در بارداری است که معمولا پس از هفته ۲۰ بروز می کند. این وضعیت با فشار خون بالا، پروتئین در ادرار، سردرد، اختلال بینایی و ورم همراه است.
2. اکلامپسی (Eclampsia)
مرحله پیشرفته تر پره اکلامپسی که با تشنج همراه است. در این حالت دفع پروتئین شدیدتر می شود و سلامت مادر و جنین به شدت در خطر است.
3. فشار خون مزمن (Chronic Hypertension)
زنانی که پیش از بارداری دچار فشار خون بالا بوده اند، بیشتر در معرض دفع پروتئین هستند، حتی اگر پره اکلامپسی نداشته باشند.
4. عفونت های دستگاه ادراری (UTI)
عفونت مثانه یا کلیه می تواند باعث التهاب و آسیب به بافت کلیه شود که در نتیجه آن، پروتئین وارد ادرار می شود. علائم آن شامل سوزش ادرار، تکرر ادرار، تب و درد پهلو است.
5. پیلونفریت (Pyelonephritis)
یک نوع عفونت شدید کلیوی که در بارداری می تواند به راحتی رخ دهد. این عفونت علاوه بر پروتئینوری، با تب بالا، لرز و درد شدید پهلو همراه است.
6. دیابت بارداری یا دیابت پیش زمینه
افزایش قند خون می تواند به کلیه ها آسیب وارد کند و باعث نشت پروتئین به ادرار شود. در دیابت کنترل نشده، دفع پروتئین شایع تر است.
7. بیماری های مزمن کلیوی (CKD)
زنان مبتلا به مشکلات مزمن کلیوی ممکن است در دوران بارداری با تشدید دفع پروتئین مواجه شوند. برخی بیماری های زمینه‌ای مانند نفروپاتی دیابتی، لوپوس نفریت یا گلومرولونفریت در این دسته قرار می گیرند.
8. پره اکلامپسی فوق العاده زودرس (Early-onset preeclampsia)
این نوع از پره اکلامپسی در نیمه اول بارداری ظاهر می شود و اغلب با اختلالات ژنتیکی یا ناهنجاری‌های جفتی در ارتباط است.
9. ورزش یا فعالیت شدید قبل از نمونه گیری ادرار
فعالیت بدنی شدید قبل از آزمایش ادرار ممکن است به‌طور موقتی باعث افزایش پروتئین در ادرار شود، که در بارداری نیز دیده شده است.
10. تب یا استرس فیزیولوژیک شدید
تب بالا یا استرس فیزیکی شدید می تواند به طور موقت عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث نشت پروتئین به ادرار گردد.
11. مصرف برخی داروها
داروهای خاصی مثل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، سیکلوسپورین و برخی آنتی‌بیوتیک ها ممکن است باعث پروتئینوری گذرا یا دائمی شوند.
12. کم آبی بدن (Dehydration)
در موارد کم آبی شدید، تغلیظ ادرار می تواند به طور موقت منجر به افزایش سطح پروتئین در ادرار شود. در بارداری، کم آبی می تواند خطرناک باشد.
علائم همراه با دفع پروتئین
ورم شدید در دست‌ها، پاها یا صورت
سردرد شدید
تاری دید یا اختلالات بینایی
درد شکم (به ویژه سمت راست بالا)
کاهش دفعات یا حجم ادرار
افزایش ناگهانی وزن
روش های تشخیص دفع پروتئین چیست؟
1. نوار ادرار (Urine Dipstick Test)
* ساده ترین و رایج ترین روش اولیه در مطب یا درمانگاه
* یک نوار تست در نمونه ادرار قرار داده می شود و بر اساس تغییر رنگ، میزان تقریبی پروتئین مشخص می شود.
* نتایج از “tr” (trace) تا +3 یا +4 گزارش می شود.
نتیجه مثبت کاذب ممکن است در صورت ادرار غلیظ، قاعدگی یا عفونت ایجاد شود.
2. آزمایش ادرار ۲۴ ساعته (24-Hour Urine Collection)
* دقیق ترین روش برای اندازه گیری مقدار واقعی دفع پروتئین
* در این روش، تمامی ادرار فرد طی ۲۴ ساعت جمع آوری و به آزمایشگاه تحویل داده می شود.
* دفع بیش از 300 میلی گرم پروتئین در ۲۴ ساعت در بارداری غیرطبیعی محسوب می شود.
3. نسبت پروتئین به کراتینین در ادرار (Protein-to-Creatinine Ratio, PCR)
* روش ساده تر جایگزین نمونه برداری ۲۴ ساعته
* از یک نمونه تصادفی ادرار استفاده می‌شود و نسبت پروتئین به کراتینین سنجیده می‌شود.
* نسبت بیش از 0.3 (mg/mg) معمولاً نشانه‌ای از پروتئینوری قابل توجه است.
* مناسب برای شرایطی که جمع‌آوری ۲۴ ساعته سخت یا غیرممکن است.
4. آنالیز کامل ادرار (Urinalysis)
* بررسی جامع ادرار از نظر پروتئین، گلبول سفید، گلبول قرمز، باکتری، گلوکز و وزن مخصوص
* کمک به افتراق علل مختلف پروتئینوری مانند عفونت، آسیب کلیه یا دیابت
5. آزمایش‌های خون مرتبط مانند BUN، کراتینین، اوره و الکترولیت‌ها
* برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها
* اگر پروتئینوری ناشی از بیماری‌های کلیوی باشد، ممکن است افزایش سطح اوره و کراتینین دیده شود.
* بررسی سطح آلبومین سرم نیز در برخی موارد کمک کننده است.
6. اندازه گیری فشار خون
* پروتئینوری همراه با فشار خون بالا، یکی از شاخص‌های کلیدی پره‌اکلامپسی است.
* فشار بالاتر از ۱۴۰/۹۰ mmHg در دو نوبت (به فاصله حداقل ۴ ساعت) در بارداری نیاز به بررسی دقیق تر دارد.
7. سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری
* در موارد مشکوک به انسداد، سنگ کلیه یا بیماری ساختاری کلیه‌ها
* همچنین برای بررسی نفروپاتی، هیدرونفروز یا عفونت کلیه مفید است
8. الکتروفورز پروتئین ادرار
* اگر شک به بیماری‌های خاصی مثل نفروپاتی، میلوم یا لوپوس وجود داشته باشد، این تست کمک می‌کند نوع پروتئین (آلبومین یا گلوبولین) مشخص شود.
9. اندازه گیری وزن مخصوص ادرار (Specific Gravity)
* برای بررسی غلظت ادرار
* در موارد کم آبی ممکن است به اشتباه پروتئینوری شدید دیده شود
10. بررسی علائم بالینی همراه
* مثل ورم (ادراری یا غیرادراری)، سردرد، تاری دید، کاهش ادرار یا درد پهلو
* ترکیب یافته های بالینی و آزمایشگاهی نقش مهمی در افتراق علل دارد.
سخن پایانی
پروتئینوری در بارداری می تواند علامت هشداردهنده‌ای برای بروز مشکلات جدی باشد، به‌ویژه اگر با فشار خون بالا یا علائم دیگر همراه باشد. تشخیص زودهنگام، پیگیری منظم و درمان مناسب، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض برای مادر و جنین ایفا می‌کند. آموزش مادران باردار نسبت به علائم هشدار و انجام مراقبت‌های منظم می تواند از بروز بسیاری از این مشکلات جلوگیری کند. در این موارد می توانید به دکتر مریم معتمدی مراجعه نمایید.